Analiza i poređenje različitih tipova pregleda literature

U prethodnom blogu ,,Kritički pregled literature – osnov dobrih i utemeljenih naučnih i praktičnih istraživanja“, koji možete da pročitate na veb stranici http://www.miodragivanovic.com/kriticki-pregled-literature-osnov-dobrih-i-utemeljenih-naucnih-i-prakticnih-istrazivanja/, objasnili smo sadržinu i značaj pregleda literature za akademska istraživanja. Cilj ovog bloga jeste da analizira i obavi poređenje različitih tipova pregleda literature, da identifikuje prednosti i nedostatke, posebno aplikativan i praktičan značaj svakog od njih. Uz to, da Vam ponudimo, mnoštvo linkova sa vodećih univerziteta, koji daju objašnjenja i uputstva za svoje studente, kako i na koji način da se uradi pregled literature.

1. Analiza i poređenje različitih tipova pregleda istraživanja

Pregled litearture je sistemski i sveobuhvatan prikaz  prethodnih istraživanja o nekoj temi. Osnovni cilj pregleda literature jeste istraživanje naučnih članaka, knjiga i drugih izvora koji su relevantni i validni za određena područja istraživanja. Pregled literature bi trebao da nabroji, opiše, sažme, objektivno proceni i pojasni značaj, smisao, nalaze i naučnu metodologiju prethodnih istraživanja.

Tabela 1.  Analiza prednosti i nedostataka različitih tipova pregleda literature

Izvor: Literature Reviews: Methods and Applications, dostupno na: https://www.cambridge.org/core/journals/prehospital-and-disaster-medicine/article/literature-reviews-methods-and-applications/70581E0B68B491693E8360DE39E0D6E4 [Pristupljeno 20. maja 2021.]

^*) Kohranov, ,,Cochrane review”, ili ranije poznato pod nazivom ,,Cochrane Collaboration”, je britanska međunarodna dobrotvorna organizacija koja je osnovana kako bi organizovala medicinska  istraživanja da bi olakšala izbor efektnih i efikasnih metoda lečenja koji su zasnovani na dokazima o zdravstvenim intervencijama. U tom procesu izbora uključeni su zdravstveni radnici, pacijenti i kreatori zdravstvene politike. Kohranov pregled je sistematski pregled istraživanja zdravstvene zaštite i zdravstvene politike koji je objavljen u Kohranovoj bazi sistematskih pregleda. ^**) ,,State of the art” pregled literature može se definisati kao pregled savremene literature s najnovijim teorijama, pristupima, idejama  i konceptima. ^***) Pregled sadržaja, ,,Scoping review” definiše se kao vrsta sinteze istraživanja koja ima za cilj ,,mapiranje literature” o određenoj temi ili području istraživanja i pri tome pruža priliku za identifikaciju ključnih pojmova, prazninu u istraživanju, vrste i izvore i dokaze o najboljoj praksi, kao podloge za donošenje dobrih odluka i kreiranje zdravstvenih i drugih politika.

Prethodno naveden, uporedni prikaz različitih metoda pregleda literature urađen je za oblast zdravstva i zdravstvenog menadžmenta. Dakle, veoma je važno, da utvrdite odmah na početku s mentorom, koji od navedenih oblika ćete da primenite. Posebno, koji metod, od gore prikazanih pregleda literature je, relevantan i validan za Vašu oblast, posebno temu, svrhu i cilj istraživanja. Svaki od navedenih pregleda literature je specifičan i primenjuje se u zavisnosti od mnoštva kriterijuma kojima se poredi specifičnost prikazanih metoda i uopštenog pristupa pregledu literature.  Da bi se utvrdilo koji od pregleda literature treba da se primeni, treba da se unapred i pre pregleda literature, definišu, preispitaju i daju odgovori na moštvo specifičnih i važnih pitanja, kao što su:

• istraživačka pitanja i uopše pitanja na koja se traži odgovor;
• da li imate specifičan protokol, koji je npr. osnov za sistemska istraživanja u zdravstvu, ili, kao što je u većini slučajeva kod pregleda literature, da protokol ne postoji i nije definisan;
• da li je definisana pozadina i okvir istraživanja;
• jesu li ili nisu definisani ciljevi istraživanja;
• da Ii su definisani i identifikovani kriterijumi uključenosti i isključenosti pregleda literature;
• da li je usvojena, definisana i određena relevantna i validna strategija pregleda literature;
• da li je definisan proces selekcije i odabira izvora, tj. tekstova, dokumenata, knjiga i članaka;
• da li je definisan proces evaluacije i koji metodi evaluacije će biti korišćeni;
• da li je definisan kvalitet i standard korišćenih izvora i na koji način će biti kreirane sintetizovane baze podataka;
• ko piše nalaze i diskusiju pregleda literature, tim, eksperti sa utemeljenim ili manjkavošću znanja iz istraživačke oblasti, ili Vi sami kao u slučaju PhD studenta;

Tako, na primer sistemski pristup pregledu literature podrazumeva da se: prvo, provere postojeće recenzije/protokoli. Ukoliko sistematski pregled ne daje očekivani odgovor na Vaše pitanje, možda ćete morati da izmenite ili poboljšati svoje pitanje; drugo, formuliše posebno istraživačko pitanje koje je jasno i s precizno definisanim fokusom. Pritom treba da koristite PICO pristup ili alat, za kvantitativne studije, koji se odnosi na P: population (stanovništvo), I: intervention (intervencija), C: comparison (poređenje), i O: outcome (rezultat, ili ishod). Za kvalitativne studije koristi se PICOS pristup ili alat, koji znače: isto što i kod kod pristupa PICO, s tim što je ovde dodat još jedan kriterijum, S: study type (vrsta studije). Može se koristiti i SPADER pristup sa sledećim kriterijumima: S: sample (uzorak), P: phenomenon of interest (fenomen interesovanja), D: design (dizajn), E: evaluation (evaluacioja) i R: research type (tip istraživanja);  treće,  razvije i registruje precizan i svoj protokol, koji uključuje obrazloženje pregleda i kriterijume podobnosti; četvro, osmisli robusna strategija za pretraživanja koja treba da bude eksplicitna i ponovljiva; peto, obavi opsežno pretraživanje literature pretraživanjem relevantnih medicinskih baza podataka, kao što su CINAHL, EMBASE, MEDLINE, PubMED i drugih izvora, poput statističkih alata koji se koriste za medicinska i druga naučna istraživanja, poput: Stata; EZR; GraphPad Prism; SAS; IBM SPSS; MATLAB; JMP; Minitab; Statistica; Excel; šesto, odabere i kritički oceni kvalitet obuhvaćenih studija; sedmo, odaberu relevantni podaci iz pojedinačnih studija i upotrebe utvrđene metode za sintezu podataka; i na kraju, osmo, tumačite, analiziraju i evaluiraju rezultati i pripremi opsežan izveštaj o svim aspektima Vašeg sistematskog pregleda. Prezentacija nalaza treba da Vam pomogne da ih primenite u kliničkoj praksi. Vidite više na Systematic Reviews in the Health Sciences, dostupno na: https://libguides.library.curtin.edu.au/systematic-reviews [Pristupljeno 25. oktobra 2021.]

Pristup, metodlogija, sadržaj i karakteristike pregleda literature zavise od grane društvenih nauka iz koje želite da odaberete ili radite PhD tezu. Glavne društvene nauke su antropologija, arheologija, ekonomija, geografija, istorija, pravo, lingvistika, politika, psihologija, sociologija i obrazovanje. Da bi Vam pomogli da pronađete, za Vas najbolju opciju istraživanja u okviru društvenih nauka, koja Vas više zanima, dajemo Vam ukratko definiciju i opis najvažnijih društvenih nauka:

• Antropologija: proučavanje ljudi, navika, tradicije i kulture, njihove prošlosti i sadašnjosti,
• Istorija: proučava zakone i obrasce razvoja ljudskog društva proučavajući najvažnije istorijske procese na osnovu analize istorije događaja, društvene strukture, ekonomskih odnosa i kulture,
• Arheologija: proučava ljudsku prošlosti kroz oporavak i analizu materijalne kulture koja se zasniva na materijalnim ostacima koji se uglavnom sastoje od predmeta, artefakata, spomenika ili umetničkih dela,
• Geografija: proučava odnose između ljudi i mesta, te njihovu kulturu (kulturna geografija) i planetu Zemlju (fizička geografija),
• Ekonomija: Studija proizvodnje, distribucije i potrošnje dobara i usluga.  Proučava kako pojedinci, kompanije, vlade i države donose odluke o raspodeli resursa kako bi zadovoljile sopstvene potrebe, pokušavajući da odrede kako ti subjekti treba da organizuju i usklade napore u postizanju stabilnog, održivog i dugoročnog rasta i razvoja,
• Pravo: proučava pravne sisteme sa stanovišta različitih aspekata i kako se sve to manifestuje u odnosu na ljudska ponašanja i ostale društvene subjekte. Osnovni izvori prava su u moralu, običajima, etici i posebno u pravdi,
• Studija razvoja: proučava evoluciju zemalja iz socio-ekonomske, kulturne, političke i geografske perspektive,
• Filozofija: proučava prirodu postojanja, koja se bavi odgovorima na velika pitanja, posebno otkrivajući smisao života,
• Međunarodni odnosi: proučavanje odnosa između nacija i kultura,
• Lingvistika: naučno proučavanje jezika,
• Kulturne studije: proučavanje različitih kultura,
• Sociologija: proučavanje ljudskog društva, strukture, sadržaja, odnosa i društvenih promena,
• Psihologija: proučava ljudski um i ponašanje,
• Političke nauke: bave se naučnim studijima politike,
• Obrazovanje, proučava procese primanja ili davanja sistematskog znanja u procesu nastave, posebno u školama i/ili univerzitetima.

Izbor teme, oblasti i naslova može da se bira u okviru navedenih društvenih oblasti ili, što je još važnije, da se biraju teme iz jedne oblasti s relevantnim i validnim uticajima i posledicama na drugu ili druge naučne oblasti. Izbor i bavljenje istraživanjima koja počivaju na sistemskom i uzrično posledičnom prisrtupu, posebno  kada zadiru u više naučnih oblasti je kompleksan i zahtevan posao, koji traži specifičan i prilagođen pregled literature.

Zaključak

Pregled literature je osnov za dobro urađena akademska i praktična istraživanja. Radi se obično na početku radova i treba da daje odgovore na sva relevantna i validna pitanja iz oblasti iz koje se rade istraživanja. Postoje više različitih pristupa pregleda literature koja zavise od oblasti, teme, svrhe, ciljeva, sadržaja i izbora istraživačke metodologije.  Izrada i pisanje pregleda literature je kompleksan i zahtevan kao i svaki drugi akademski istraživački rad. U vezi s tim, pregled literature treba da bude, selektivan, sažet, da pokaže elemente analize, evaluacije i sinteze uz kritičan pristup u kojem Vi kao istraživač imate svoj stav, ocenu, posebno dat zaključak o relevantnosti, validnosti i važnosti obuhvaćenog pregleda literature, po Vaše istraživanje.

Reference: 

1. Ivanovic, M. (2020) Kritički pregled literature – osnov dobrih i utemeljenih naučnih i praktičnih istraživanja, dostupno na: http://www.miodragivanovic.com/kriticki-pregled-literature-osnov-dobrih-i-utemeljenih-naucnih-i-prakticnih-istrazivanja/  [Pristupljeno 8. oktobra 2021.]
2. Literature Reviews: Methods and Applications, available at https://www.cambridge.org/core/journals/prehospital-and-disaster-medicine/article/literature-reviews-methods-and-applications/70581E0B68B491693E8360DE39E0D6E4 [Accessed, 20 Maja 2021]
3. Systematic Reviews in the Health Sciences, available at https://libguides.library.curtin.edu.au/systematic-reviews [Accessed: 25 October 2021]
4. Types of research methodologies, available at https://www.educba.com/types-of-research-methodology/  [Accessed, 06 October 2021]
5. Research Guides, available at https://libguides.usc.edu/writingguide/literaturereview [Accessed, 06 October 2021]
6. Systematic literature reviews for education and social sciences, Different types of literature reviews, available at https://libraryguides.griffith.edu.au/c.php?g=451351&p=3333115 [Accessed, 06 October 2021]
7. Writing a literature review, Queen Margaret University, available at https://www.qmu.ac.uk/media/5524/lit-review-2014.pdf [Accessed, 06 October 2021]
8. Literature Reviews, Kent University, available at https://www.kent.ac.uk/learning/resources/studyguides/literaturereviews.pdf  [Accessed, 06 October 2021]
9. Literature Review, Queen’s University Belfast, available at https://www.qub.ac.uk/graduate-school/Filestore/Filetoupload,597676,en.pdf [Accessed, 06 October 2021]

 

Prof. dr Miodrag S. Ivanović